"आपण सगळेच, जीवनाच्या या असीम, अपरिमित खेळाचे परिमित असे खेळाडू आहोत. आपण येतो आणि जातो, जन्म घेतो आणि मृत्यु पावतो, जग आपल्यासोबत चालत राहत आणि आपल्याशिवाय सुद्धा. आपण किती पैसे कमावले, किती शक्ती जमा केली, किती अनुयायी बनवले, तरी आपल्यापैकी कोणालाच आपण 'मनुष्य जातीचा विजेता' म्हणून घोषित करत नाही" या ओळी आहेत, सुप्रसिध्द लेखक, सायमन सिनेक यांच्या 'दि इन्फानाइट गेम' या इंग्रजी पुस्तकातील.
कुठला पण खेळ घ्या, फुटबॉल, क्रिक्रेट, कब्बडी... त्यात नियम ठरलेले असतात, खेळाडू निश्चित असतात आणि शेवट कुठं करायचा याची सुद्धा एकमताने सहमती असते. त्यामुळं कोण जिंकलं कोण हरल याचा सहज निकाल लागतो. यालाच परिमित खेळ (finite game) म्हणायच. पण आयुष्य असो, व्यवसाय असो किंवा राजकारण. तिथं असे निश्चित नियम लागू नसतात. आयुष्यात अमुक तमुक नियम पाळा आणि जिंका, व्यवसायात अमुक तमुक खेळाडूंशी खेळा आणि यशस्वी व्हा किंवा अमुक तमुक राजकारण्यांना निवडून द्या अन १००% विकास घडवा, असं झालेलं कधी पाहिलंय? नाही ना? कारण, हे सगळे अपरिमित खेळ आहेत. इथं ठराविक वेळापत्रक नाही, ठराविक नियमावली नाही, आणि त्यामळेच, इथं शेवट कुठे होतो, विजेता कोण हे सांगता येत नाही. आपली हीच विचारसरणी अगदी सोप्या भाषेत, उत्कृष्ट शैलीत आणि सोदाहरण रेखाटलीय या पुस्तकात. खाली मांडलेले विचार हे त्याच विचारसागरातील काही मोती. प्रत्येक मुद्दा लेखकाने अगदी खोल अभ्यासून, उदाहरणांसह, प्रसंगी तुलना करून मांडला आहे. त्यामुळं खालील मुद्दे वाचले म्हणजे पुस्तक संपलं किंवा १० ओळीत सारांश बसला असं नाहीए. हे म्हणजे, मला पुस्तकातील जास्त काय भावल ते थोडक्यात मांडायचा केलेला प्रयत्न.
टीप : ज्यांना पुस्तकाचा bird view किंवा विषय आधी उलगडलेला आवडत नाही, त्यांनी या लेखाच वाचन इथंच थांबवल तरी हरकत नाही 🙂
लेखकाच्या मते, या अपरिमित खेळासाठी लागणारी मानसिकता आणायची कोठून? तर या ५ पद्धतीतून : उच्चतम कारण --> विश्वासू टीम --> योग्य प्रतिस्पर्धी --> लवचिकता --> धाडसी नेतृत्व.
१. असं म्हणतात कि काहीही सुरु करण्याआधी 'का?' हा प्रश्न विचारला पाहिजे. पण लेखक म्हणतात, त्या सोबत अजून एक स्पष्ट केलं पाहिजे ते म्हणजे 'करण्यामागच कारण'. जर, 'का' हे आपण करत असलेल्या कामाचा पाया असेल तर 'त्या मागील कारण' हे भविष्यातील पूर्णत्वाला जाणाऱ्या त्या कामाच्या स्थितीची विशिष्ट दृष्टी आहे, जी अद्याप अस्तित्वात नाही.
२. आपण जस इतरांना वागवतो अगदी तसचं इतर लोक आपल्याला वागवतात. त्यामुळं आपण आपल्या लोकांभोवती एक सुरक्षित वर्तुळ आखल पाहिजे. सामग्रीपूर्वी इच्छा आणि कामगिरीपूर्वी विश्वास असं आपल सूत्र पाहिजे. अतिहुशार पण अविश्वासू माणसं असलेली टिम कधीच इच्छित परिणाम देत नाही त्यामुळं भलेही कमी हुशार पण विश्वासू माणसं घेऊन टीम बनवली पाहिजे. आता हा विश्वास वाढतो कसा, तर, जेव्हा आपण लोकांच्या माघारी सुद्धा योग्यच गोष्टी करतो, ते सुद्धा कोणी जबरदस्ती न करता, तेव्हा.
३.व्यवसायात काही जण ग्राहक वाढवण्यासाठी उतरतात तर काही जण अनुयायी घडविण्यासाठी. दोघांत फरक इतकाच कि, पहिल्याप्रकारचे जिंकण्यासाठी खेळतात, आणि दुसऱ्याप्रकारचे स्वतःस अजून चांगल बनवण्यासाठी. त्यामुळं, तो माझ्यापेक्षा वरचढ का हे कुरवाळत बसण्यापेक्षा तो वरचढ कसा हे शोधून जर आपलीच दुर्बलता सुधारण्यावर ऊर्जा गुंतवली तर तो समोरचा केवळ 'प्रतिस्पर्धी' न राहता 'योग्य प्रतिस्पर्धी' बनतो.
४. असं म्हणतात, आयुष्यात लवचिक असलं पाहिजे. कोणत्याही बदलासाठी तत्पर असलं पाहिजे. काही तरी वेगळं करूया म्हणून जीवनमार्ग कदाचित बरेच जण बदलतात, पण यशाच्या उत्तुंग शिखरावर विराजमान असताना जो कुठल्याही कामाकरिता लवचिकता दाखवतो तो खरा अपरिचित खेळाडू. कारण तो जिंकण्यासाठी नाही, तर अज्ञात मार्गांवरून प्रवासासाठी खेळत असतो.
५. आपल्या घरी मुलं पालकांच जस अनुकरण करतात अगदी तसच घराबाहेर कर्मचारी आपल्या मालकाच करतात. कोणताही नेता हा निकालास जबाबदार नसतो तर तो निकाल आणणाऱ्या आपल्या कर्मचाऱ्यांसाठी जबाबदार असतो. म्हणूनच दिशाहीन रस्त्याच्या एका टोकाला उभ राहून पुढील मार्ग शोधण्याच धाडस अंगी बाळगतो तोच खरा नेता. अन तीच खरी धाडसी नेतृत्वता.
सरतेशेवटी, अपरिमितता हा कुठंल्या खेळातील नियम नसून एक मानसिकता आहे, एक फ्रेमवर्क आहे, जे आयुष्याच्या प्रवासात एक वाटाड्या म्हणून सोबत करत. परिमित खेळात सर्वोत्तम होण्यापेक्षा अपरिमित खेळात चांगल बनण्यासाठी मदत करत.
तर हा होता संक्षिप्त स्वरुपांत, मला कळलेला किंबहूना भावलेला, 'दि इन्फानाइट गेम'. तस पाहिलं तर इंग्रजी पुस्तक वाचताना सहसा तंद्री लागत नाही माझी. मातृभाषा नसेल म्हणून अस होत असेल कदाचित. पण हे पुस्तकं वाचताना उलट झालं. मला फक्त वाचत रहावं आणि सारे विचार आत्मसात करावं असच वाटत होत. पण हां, हे झालं माझं. तुम्हाला अगदी हेच वाटेल असं नाही सांगता येणार. कारण जस पुस्तकात सांगितलंय तस, हेच योग्य अन तेच प्राधान्यमय असं नाही होत इथं. तरी सुद्धा मी आवर्जून सांगेन, एकदा तरी हे पुस्तकं वाचाच. कदाचित तुम्हालाही, आयुष्य नामक खेळात टिकून राहण्यासाठी एक अपरिमित दृष्टीकोन सापडेल.
© आराधना खोत